Dziecko pozamałżeńskie

FORMALNOŚCI PRAWNE ZWIĄZANE Z URZODZENIEM DZIECKA W ZWIĄZKU PARTNERSKIM

Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat coraz więcej ludzi świadomie decyduje się nie zawierać małżeństwa, a pozostać w nieformalnym związku partnerskim. Większość osób, które podjęło taką decyzję, postanawia również wychowywać wspólnie dzieci. Według badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny w chwili obecnej około jedna czwarta urodzeń ma miejsce w związkach pozamałżeńskich. Poniżej przedstawię pokrótce, jak wyglądają podstawowe formalności rodziców pozostających w związku partnerskim, których powinni dopełnić po narodzinach ich dziecka.
W pierwszej kolejności należy wskazać kto zgodnie z „literą prawa” jest rodzicem dziecka pozamałżeńskiego, gdyż pozycja podmiotu, któremu przysługuje władza rodzicielska, zależy przede wszystkim od ustalenia macierzyństwa i ojcostwa w sposób przewidziany w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.
Na gruncie ustawy wskazanej powyżej w sytuacji typowej, gdy kobieta przebywa w placówce położniczej, powiązanie matki z dzieckiem nie rodzi problemów, albowiem zasadnicze znaczenie odgrywa tutaj fakt narodzin, ponieważ matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.
Natomiast więcej trudności może nastręczać ustalenie, kto w świetle prawa jest ojcem dziecka narodzonego w związku partnerskim.
W pierwszej kolejności należy zwrócić szczególną uwagę na domniemanie zgodnie, z którym ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką potomka nie dawniej niż w trzechsetnym a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed narodzinami dziecka. Koniecznie trzeba również pamiętać, że fakt, iż matka we wskazanym powyżej okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do obalenia przytoczonego domniemania, jedynie wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne. W celu ustalenia kto jest ojcem dziecka mamy do wyboru dwa tryby na mocy, których
ustalenie ojcostwa może nastąpić: przez uznanie ojcostwa, albo na mocy orzeczenia sądu.
Uznanie ojcostwa sprowadza się do złożenia przez mężczyznę, od którego dziecko pochodzi, oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że on jest ojcem dziecka. Istotne jest, iż przedmiotowe oświadczenie może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Nie mniej kluczowe jest również potwierdzenie przez matkę dziecka jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez mężczyznę, że to on jest ojcem ichdziecka. Natomiast kierownik urzędu stanu cywilnego może odmówi
przyjęcia oświadczeń, wskazanych powyżej tylko wtedy, gdy uznanie ojcostwa jest niedopuszczalne, albo gdy ma wątpliwości co do pochodzenia dziecka. Ponadto w skrajnych okolicznościach występowania niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki i dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (albo odpowiednio w zależności od miejsca zamieszkania: burmistrza lub prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Uznanie ojcostwa może również zostać dokonane przed sądem opiekuńczym, a za granicą także przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jednakże tylko w sytuacji, gdy uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo przynajmniej jedno z nich są obywatelami polskimi. Należy również pamiętać, iż możliwe jest uznanie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, które już zostało poczętea także, że uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.
Niestety nie można wykluczyć sytuacji, w której ojciec dziecka pozamałżeńskiego nie będzie chciał uzna
go w drodze dobrowolnego oświadczenia, w takim przypadku można wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie ojcostwa. Taki pozew umożliwia matce dziecka ustalenie pochodzenia dziecka od swojego partnera, który nie chciał go uznać w sposób wskazany powyżej.
Do złożenia niniejszego powództwa nie jest wymagana niczyja zgoda, jak również na stronę dochodzącą ustalenia ojcostwa nie został nałożony obowiązek uiszczenia kosztów sądowych. Uprawnionymi do ustalenia ojcostwa w tym trybie są: matka dziecka, dziecko lub potencjalny ojciec dziecka. Powództwo o ustalenie ojcostwa mogą również wytoczyć, prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich, który w takiej sytuacji występuje na prawach prokuratora, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.
Należy zwrócić uwagę, iż po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności zarówno matka, ani domniemany ojciec nie mogą już wystąpić z takim żądaniem. Na uwagę zasługuje fakt, iż w razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni, czyli na przykład jego dzieci. Nieodzowne jest, aby pamiętać, iż w toku postępowania o ustalenie ojcostwa również obowiązuje domniemanie wskazane powyżej przed omawianiem sposobów ustalenia pochodzenia dziecka.
Kolejną bardzo istotną kwestią odnoszącą się do dzieci pochodzących z związków partnerskich jest nazwisko, które będą nosiły.
Przystępując do rozważania uregulowań dotyczących nazwiska dziecka pozamałżeńskiego, w pierwszej kolejności należy wskazać, że jeżeli nie ustalono ojcostwa, będzie ono nosiło nazwisko matki.
Z kolei w sytuacji, gdy ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, dziecko będzie nosiło nazwisko, określone przez rodziców w ich zgodnych oświadczeniach, które składają oni jednocześnie z oświadczeniami niezbędnymi do uznania ojcostwa. Ponadto mogą oni nadać dziecku nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca. Natomiast w przypadku, gdy rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska, dziecko będzie nosiło dwuczłonowe nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Trzeba jednak pamiętać, iż w sytuacji, gdy dziecko ukończyło trzynaście lat w chwili uznania, konieczna jest jego zgoda do zmiany nazwiska.
Należy również podkreślić, iż ukazane powyżej rozwiązania znajdują zastosowanie w sytuacji, gdy ustalenia ojcostwa dokonuje sąd. W tym przypadku nazwisko dziecka zostaje określone w wyroku ustalającym ojcostwo.
Mając na uwadze ogólny charakter niniejszego artykułu zasygnalizować jedynie należy, iż dziecko pozamałżeńskie ma takie same prawa jak posiadające rodziców, którzy zawarli związek małżeński. Oznacza to, że jest uprawnione do dziedziczenia po swoich biologicznych rodzicach, ma prawo do renty rodzinnej, a także może ubiegać się o alimenty od nich. Natomiast w sytuacji, gdy zostałoby ono pominięte w testamencie sporządzonym przez jednego z biologicznych rodziców, będzie mu przysługiwało roszczenie o zachowek od spadkobierców powołanych do dziedziczenia, czyli żądanie odpowiedniej części udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W związku z czym jeden z partnerów nie może skutecznie wydziedziczyć i pozbawić prawa do zachowku dziecka tylko i wyłącznie dlatego, iż urodziło się ono poza małżeństwem.
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania można stwierdzić, iż dopiero formalne uznanie lub sądowe ustalenie pochodzenia dziecka pociąga za sobą powstanie prawnie sankcjonowanej więzi rodzicielskiej, która niesie ze sobą określone prawa i obowiązki w relacji rodziców pozostających w związku partnerskim, a ich dzieckiem. Ponadto rodzice postanawiając, iż będą wspólnie wychowywać swoją pociechę bez zawarcia związku małżeńskiego muszą mieć świadomość, iż decyzja taka niesie za sobą szereg konsekwencji i formalności, które bezwzględnie muszą dopełnić.

Autor: Damian Rasała, Widera & Widera Kancelaria Radców Prawnych sp.p.