Adopcja dziecka partnera

„Serce nie sługa” oraz „Miłość nie wybiera” to dwa bardzo popularne powiedzenia, które zna każdy Polak. W momencie gdy się zakochamy nic się dla nas nie liczy, bez znaczenia pozostaje więc fakt, że nasza druga połowa ma dziecko, które w zdecydowanej większości przypadków kochamy oraz taktujemy tak jak nasze własne. W związku z tym, w takiej sytuacji bez wahania decydujemy się na ślub oraz podejmujemy prawne kroki aby przysposobić, czyli adoptować dziecko naszego partnera.

Przysposobienie oznacza powstały z woli osób zainteresowanych taki stosunek prawny, jaki istnieje między rodzicami, a dzieckiem. Jest to więc stosunek rodzicielski, w ramach którego powstają między przysposabiającym, a przysposobionym wszelkie obowiązki i prawa właściwe dla naturalnego stosunku rodzicielskiego, takie jak stan cywilny polegający na pochodzeniu jednej osoby od drugiej, władza rodzicielska, czy też obowiązek alimentacyjny.Główną funkcją przysposobienia jest więc zapewnienie dziecku pozbawionemu naturalnego środowiska rodzinnego lub żyjącemu wprawdzie w takim środowisku, ale o charakterze niepełnym, normalnych warunków rozwoju. Adopcja z tego punktu widzenia jest instytucją optymalną, ponieważ tylko ona może zapewnić przysposabianemu warunki analogiczne z tymi, jakie istnieją w pełnej rodzinie naturalnej.

Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, aby dokonać adopcji dziecka niezbędne jest złożenie wniosku przez przysposabiającego do sądu opiekuńczego o dokonanie przysposobienia. Wniosek ten należy zgłosić w sądzie opiekuńczym właściwym dla miejsca zamieszkania osoby przysposabiającego lub osoby mającej być adoptowaną. Sąd orzeka o przysposobieniu po przeprowadzeniu rozprawy. Na rozprawę sąd wzywa przysposabiającego oraz osoby, których zgoda na przysposobienie jest potrzebna. Natomiast nie wzywa się na rozprawę rodziców, którzy wyrazili zgodę na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. W takim wypadku rodzice nie mogą brać udziału w postępowaniu. Należy zwrócić uwagę na istotną zmianę Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., w konsekwencji, której przed wydaniem orzeczenia sąd opiekuńczy sprawach o przysposobienie bada kwalifikacje moralne, zdrowotne oraz sytuację materialną przysposabiającego, w tym celu występuje o opinię ośrodka adopcyjnego, a jeżeli jest to uzasadnione dobrem dziecka również rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego, poradni zawodowo-wychowawczej lub innej placówki działającej w tym zakresie.

Należy zwrócić uwagę, iż adoptować można wyłącznie osobę małoletnią, czyli taką, która nie ukończyła osiemnastu lat oraz tylko dla jej dobra. Zasadę dobra dziecka, należy traktować jako najistotniejsze założenie, ponieważ znajduje ona odzwierciedlenie we wszystkich uregulowaniach odnoszących się do przysposobienia. Można, więc stwierdzić, iż rządzi ona przysposobieniem już na etapie powstawania tego stosunku, w czasie jego funkcjonowania, jak i w toku jego rozwiązywania. Ocena, czy przysposobienie jest zgodne z dobrem dziecka, należy do sądu. Zobowiązany jest on wziąć pod uwagę oprócz faktu, czy zmianie ulegnie sytuacja materialna dziecka, przede wszystkim to, jaki wpływ będzie miało przysposobienie na kwestie wychowania dziecka, na możliwość jego przygotowania do pracy w dorosłym życiu, odpowiedniego wykorzystania jego uzdolnień oraz szereg innych istotnych czynników, które mogą wpłynąć na prawidłowy rozwój dziecka. Sąd musi też wziąć pod uwagę czy występują okoliczności negatywne przemawiające przeciwko adopcji, na przykład czy dziecko jest silnie związane uczuciowo ze swoim naturalnym rodzicem.

Polski ustawodawca, mając na względzie ułatwienie przysposobienia, ograniczył liczbę przesłanek, czyli warunków jego dopuszczalności do niezbędnego minimum. Mimo wszystko zachowanie podstawowych wymagań jest konieczne, gdyż z jednej strony stanowi gwarancję zgodności przysposobienia z wolą osób zainteresowanych, natomiast z drugiej zapewnia uwzględnienie, przy powołaniu do życia tego stosunku, usprawiedliwionego interesu tych osób (zwłaszcza dziecka) oraz interesu społecznego.

Zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym przesłanki przysposobienia można podzielić na trzy grupy.

Do pierwszej z nich należą warunki dotyczące osoby, która ma być przysposobiona. Jak już wskazano powyżej adoptować można wyłącznie osobę małoletnią, należy jednak pamiętać, iż dziecko, które ukończyło trzynaście lat przysposobić można wyłącznie za jego zgodą oraz w każdym przypadku trzeba kierować się zasadą dobra dziecka.

Druga grupa odnosi się do przesłanek jakie musi spełnić przysposabiający. Przede wszystkim musi on wyrazić wolę (zgodę) usynowienia. Ponadto pomiędzy przysposabiającym, a przysposobionym musi istnieć odpowiednia różnica wieku. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy nie określa minimalnego wieku przysposabiającego, ani też nie przewiduje sztywnej minimalnej różnicy wieku stron tego stosunku prawnego. Wymaga wyłącznie, aby różnica była odpowiednia. Powszechnie przyjmuje się, że odpowiednia różnica to taka, jaka normalnie musi istnieć między rodzicami a dziećmi, a więc minimum 18 lat. Nie jest to jednak różnica bezwzględnie obowiązująca. Kolejne przesłanki stanowi konieczność posiadania przez przysposabiającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz odpowiednich kwalifikacji osobistych. Istotny warunek z punktu widzenia przedmiotu niniejszego artykułu stanowi przesłanka, aby przysposabiający uzyskał zgodę drugiego małżonka, która nie może być dorozumiana, musi być wyraźnie wypowiedziana. Nie może jej w szczególności zastąpić bierne zachowanie się, polegające na niestawianiu się do sądu i na nieskładaniu żadnych oświadczeń. Natomiast zgoda drugiego małżonka nie jest wymagana, gdy nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych, co zgodnie ze przepisami Kodeksu cywilnego jest możliwe tylko w razie całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia, a także w sytuacji, gdywystępuje trudna do przezwyciężenia przeszkoda do porozumienia się z nim, co ma miejsce wówczas, gdy porozumienie się z drugim z małżonków jest praktycznie niemożliwe lub bardzo utrudnione, na przykład: gdy nie jest znane miejsce jego pobytu, gdy przebywa on w kraju, z którym nie ma łączności, ale także wtedy, gdy poważna choroba drugiego z małżonków nie pozwala na nawiązanie z nim kontaktu. Musi to być jednak przeszkoda długotrwała, a nie przemijająca z upływem krótkiego czasu. Ostatnią przesłankę stanowi brak zdecydowanego przeciwwskazania ze względu na interes przysposabiającego, na przykład dlatego, że ze względu na ciężki stan zdrowia mógłby on wywiązać się ze swych obowiązków tylko kosztem dalszego jego pogorszenia.

Ostatnia grupa warunków odnosi się do osób trzecich polegająca na konieczności uzyskania od nich zgody na przysposobienie. Chodzi mianowicie o zgodę: rodziców dziecka, jego opiekuna oraz przytoczoną powyżej zgodę małżonka przysposabiającego.

Należy mieć na uwadze, iż w niektórych sytuacjach biologiczny rodzic dziecka naszego partnera nie chce wyrazić zgody na adopcję. Przedmiotowa zgoda nie jest jednak wymagana w przypadku, gdy biologiczny rodzic naszego pasierba został pozbawiony władzy rodzicielskiej.

Aby pozbawić władzy rodzicielskiej małżonka naszego partnera, który nie chce wyrazić zgody na przysposobienie, należy złożyć wniosek o pobawienie go władzy rodzicielskiej do sądu rejonowego w miejscu zamieszkania dziecka, którego postępowanie dotyczy, a w braku miejsca zamieszkania, do sąd miejsca pobytu dziecka.

Sąd opiekuńczy pozbawi władzy rodzicielskiej jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzic nadużywa władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbuje swe obowiązki względem dziecka, jak również w szczególności, gdy rodzic trwale nie interesuje się dzieckiem. Ponadto można również bronić poglądu, że odmowa zgody na przysposobienie może być, w powiązaniu z powyższymi okolicznościami, jednym z elementów szerszego stanu faktycznego uzasadniającego pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Trwała przeszkoda, o której mowa powyżej to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie trwała przez długi czas, nie dający się ustalić, albo możliwy do przewidzenia, ale obejmujący długotrwały, z reguły wieloletni, okres. Przykłady takich stanów to: zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd ma orzec pozbawienie władzy rodzicielskiej, jego wyjazd na stałe albo nawet na czas nieokreślony za granicę, połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie takiego rodzica w zakładzie karnym w celu odbycia kary długoterminowej, umieszczenie owego rodzica z powodu nieuleczalnej choroby w odpowiednim zakładzie leczniczym.

Z kolei jako przyczyny pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej z powodu jej nadużywania lub zaniedbań w wykonywaniu wymienia się: nałóg pijaństwa, rozwiązły tryb życia, uprawianie procederu przestępczego (np. utrzymywanie się z kradzieży), uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, nadmierne karcenie dziecka, wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych (w tym nakłanianie go do uprawiania prostytucji), zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy w domu, jak i do pracy zarobkowej, wychowywanie dziecka we wrogości do drugiego z rodziców, nakłanianie dziecka do procederu przestępczego, pozbawienie dziecka jego naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej pieczy drugiego z rodziców przez bezprawne zatrzymanie dziecka.

Przedstawione powyżej pokrótce warunki oraz postępowanie związane z adopcją dziecka na pierwszy rzut oka mogą wydawać się całkiem sporą barierą do pokonania, aby formalnie obciąć pieczę nad dzieckiem naszego partnera. Jednak wizja stworzenia pełnej i kochającej się rodziny jest na pewno silniejsza niż konieczność przebrnięcia przez gąszcz przepisów, które stoją na drodze do osiągnięcia tego najważniejszego życiowego celu każdego z nas.

Autor:  Damian Rasała, Widera & Widera Kancelaria Radców Prawnych